6 września 2012 roku Polska ratyfikowała Konwencję ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych. Jej celem jest zapewnienie pełnego i równego korzystania ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności przez wszystkie osoby niepełnosprawne. Przyjęcie tego dokumentu miało poprawiać pozycję społeczną i zawodową osób z niepełnosprawnościami (OzN).

Jak kształtuje się ona obecnie po przyjęciu Konwencji? Czy sytuacja tych osób w przestrzeni publicznej to tylko pozytywne zmiany? Między innymi o tym w artykule.

 

Konwencja ONZ a zatrudnienie OzN

Zgodnie z artykułem 27 Konwencji osoby z niepełnosprawnościami mają takie samo prawo do możliwości podjęcia pracy zarobkowej na otwartym, integracyjnym i dostępnym dla osób niepełnosprawnych rynku pracy jak inne osoby. Równy dostęp ma dotyczyć wszystkich aspektów pracy, zarówno warunków rekrutacji, awansu zawodowego czy warunków zatrudnienia, w tym jednakowego wynagrodzenia i zapewnienia praw pracowniczych. To także bieżący dostęp do poradnictwa, również zawodowego, pośrednictwa pracy oraz kształcenia i programów rehabilitacji zawodowej. Wsparcie powinno obejmować też pomoc w znalezieniu, uzyskaniu i utrzymaniu pracy oraz powrocie do niej, zdobywaniu doświadczenia zawodowego na otwartym rynku pracy, a nawet przedsiębiorczości i samozatrudnieniu. Zapisy Konwencji zrównują prawa wszystkich osób na rynku pracy i zakazują dyskryminacji związanej z niepełnosprawnością.

Istotnym rozwiązaniem wspierającym zatrudnienie osób z niepełnosprawnościami jest obowiązywanie pierwszeństwa w zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, określonego przepisami o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Takim przykładem jest pierwszeństwo zatrudnienia na stanowiskach urzędniczych (z wyłączeniem kierowniczych stanowisk urzędniczych) osób niepełnosprawnych, które spełniają wymagania rekrutacji, a wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w jednostce w miesiącu poprzedzającym ogłoszenie naboru jest niższy niż 6%.

Zatrudnianie osób z niepełnosprawnościami jest także wspierane za pomocą instrumentów finansowych ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych w formie dofinansowania wynagrodzeń, adaptacji lub wyposażenia stanowiska pracy. Rezultatem wprowadzanych rozwiązań ma być ogólna poprawa sytuacji zatrudnieniowej OzN.

 

Osoby niepełnosprawne na rynku pracy

Według raportu Osoby niepełnosprawne na rynku pracy liczba osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym w 2017 r. wynosiła 1 680 tys. – 7,1% wszystkich osób w wieku produkcyjnym. Wśród nich biernych zawodowo było aż 71,1% tj. 1 194,5 tys. W tym samym okresie ogólny odsetek osób biernych w kraju sięgnął niemal 44% i znacząco odbiegał od wartości tego wskaźnika dla OzN.

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego na koniec 2018 roku pracujący niepełnosprawni stanowili 3,6% ogółu pracujących w głównym miejscu pracy w średnich i dużych przedsiębiorstwach. Większość osób z niepełnosprawnościami pracowała w sektorze prywatnym (78,1%), z czego ponad połowa była zatrudniona w usługach administrowania i działalności wspierającej (33,1%) oraz przetwórstwie przemysłowym (24,6%).

Warto podkreślić, że w województwie pomorskim sytuacja tych osób na rynku pracy uległa w ostatnich latach poprawie. Świadczy o tym m.in. wzrost współczynnika aktywności zawodowej oraz wskaźnika zatrudnienia.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Transkrypcja danych do wykresu: OzN na rynku pracy woj pomorskim (PDF; 27,5 KB)

 

Współczynnik aktywności zawodowej i wskaźnik zatrudnienia OzN w województwie pomorskim od lat kształtuje się na bardzo zbliżonym poziomie. W 2007 roku współczynnik aktywności wynosił 11,1%, a w I półroczu 2020 r. 20%, zaś dla wskaźnika zatrudnienia wartości te wynosiły odpowiednio 9,1% oraz 18,4%. Dane tylko potwierdzają, że ratyfikowanie Konwencji ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych nie przyczyniło się do znaczącego wzrostu aktywności zawodowej OzN. Mimo okresowych fluktuacji, współczynnik aktywności i wskaźnik zatrudnienia osób legitymujących się orzeczeniem o niepełnosprawności/ stopniu niepełnosprawności utrzymuje się w granicach 20%.

Obrazu sytuacji tej grupy osób na rynku pracy dopełnia porównanie wskaźnika zatrudnienia. Na tle ogółu pracujących prezentuje się ona zdecydowanie gorzej. Wskaźnik zatrudnienia pomiędzy tymi grupami pracowników znacząco od siebie odbiega, największa rozbieżność sięga prawie 40 pkt. proc.

 

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Transkrypcja danych do wykresu: Porównanie wskaźnika zatrudnienia (PDF; 20,0 KB)

 

Warto zauważyć, że o ile wskaźnik zatrudnienia oraz współczynnik aktywności osób z niepełnosprawnościami wewnętrznie w tej grupie wskazuje na poprawę sytuacji, o tyle porównując wskaźnik zatrudnienia tej grupy osób z ogólnym wskaźnikiem zatrudnienia, odnotowany progres ma słabszy wydźwięk. Wynika to z faktu, że poprawa sytuacji zatrudnieniowej dotyczyła w ostatnich latach ogółu społeczeństwa, a nie tylko grupy osób z niepełnosprawnościami. Trudno również dopatrywać się szczególnych zmian spowodowanych ratyfikowaniem Konwencji ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych.

Liczne badania i analizy wskazują na jeszcze wiele obszarów, w których występują różnice w warunkach zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami w stosunku do pozostałych. W tej kwestii wciąż pozostaje wiele do zrobienia, a podstawą jest dostrzeżenie korzyści płynących z zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami.

Z perspektywy OzN, szansą na aktywne włączenie w rynek pracy jest wykorzystanie dostępnych narzędzi i programów wsparcia, m.in. poradnictwa i doradztwa zawodowego.

Jednym z aktualnie realizowanych programów wsparcia, w którym mogą wziąć udział osoby niepełnosprawne, jest projekt „Pomorskie! Tu wracam, tu pracuję!”. Dedykowany jest on osobom po 30 r. ż., nie pracującym zawodowo. Warunkiem koniecznym, który muszą spełniać, jest 6-miesięczny nieprzerwany okres przebywania w takich państwach jak: Belgia, Francja, Holandia, Irlandia, Niemcy, Norwegia, Szwecja lub Wielka Brytania. W ramach projektu oferowane są bezpłatne kursy i szkolenia zawodowe przygotowujące do pracy w branżach: budownictwo, transport, logistyka, turystyka i hotelarstwo, gastronomia, handel, usługi opiekuńcze, przetwórstwo przemysłowe. Szczegółowe informacje w tym zakresie można znaleźć na stronie internetowej Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Gdańsku.

 

To warto wiedzieć 

3 grudnia obchodzimy Międzynarodowy Dzień Osób z Niepełnosprawnościami. Z tej okazji Gdański Urząd Statystyczny przygotował infografikę. Zachęcamy do zapoznania się z nią.

Oprac.: Mateusz Rutkowski – Pomorskie Obserwatorium Rynku Pracy, WUP w Gdańsku